Zaczãło sã òd ùdbë Dómnika Lewicczégò, wielelatnégò gazétnika Radia Kaszëbë, a terô Radia Gdańsk. Zebrôł òn westrzód swòjich drëchów dëtczi na pòmòc dlô mieszkańców Ùkrajinë, chtërny mieszkają krótkò frontu, i dlô żôłnérzów. Ùdało sã mù skòntaktowac z jedną z òrganizacjów w Kijowie, jakô miała wzyc òd naju czileset kilo jedzeniô, chemicznëch strzódków, pielëchów i agregat do sztrómù. Jô miôł robic za pòmagérã i drëdżégò szoférã – nick wiôldżégò, ale w kraju, dze prawie mómë wòjnã, nigdë nick nie je wiedzec na gwës.
Grańca i pierszé znaczi wòjnë
Wëjéżdżómë w pòniedzôłk 13 strëmiannika pò pôłnim. Nôprzód czerëjemë sã na Gduńsk, do Òleksija, chtëren wëjachôł z familią z Kijowa krótkò przed wòjną na wanogã i ju nie wrócył. Bierzemë klucz do jegò mieszkania. Prosy, żebë sprawdzëc, czë wszëtkò kòl niegò doma graje, i wzyc czile zachów nazôd.
Òb drogã dërch zwònimë, kùńczimë załatwiac służbòwé sprawë. Je wiele smiéchù, ale ju blëżi Ùkrajinë dochôdô téż sztres. Kąsk je zrzeszony z samim przejachanim przez grańcã – kò mómë wszëtkò zaplanowóné wnet co do gòdzënë i żelë naju przetrzimają za długò, drãgò bãdze nen plan zjiscëc. Wedle wiadłów na Telegramie (to kòmùnikatór baro pòpùlarny na wschòdze), ni ma niżódnëch régów. Nie je to jakòs dzywné, bò dochôdô dwanôstô w nocë, ale biwô rozmajice. Przed grańcą òkléjómë aùtół krziżama i nôdpisama: „гуманітарна допомога” (pòl. pomoc humanitarna). To pòmôgô w chùtczészim przejachanim przez grańcã, ale téż w jinëch môlach w kraju, dze rządzą wòjnowé prawa. Pòlsczi cłownicë pùscëlë naju bez żódnëch jiwrów, pò ùkrajińsczi starnie bëła môłô réga aùtołów, ale natëchstopach pòdeszedł cłownik – mòże sprawiła to pòlskô registracjô, mòże nalëmiony krziż? – i miôł wiôlgą starã, żebë më jak nôrëchli sã dostelë na drëgą stronã.
Chùtkò jesz robimë òdjimk kòl tôflë z nôdpisã „Ùkrajina” i jedzemë dali. Pierszé kilométrë nie zdrôdzają, że jesmë w jinszim kraju. Włodzëmiérz Wòłińsczi wëzdrzi jak wiele miasteczków w Pòlsce. Tëli że kòl drodżi leżą stalané procëmtankòwé zôwadë… Na kùńcu miasta pierszi rôz jesmë zascygniony przez żôłnérzów. Na drodze miechë z piôskã, metalowé zôwadë, drzewiané bùdë i lëdze z gewérama w rãkach. Naji tur prowadzy dosc krótkò biôłorusczi grańcë, a do te na Ùkrajinie do 5 reno warô milicyjnô gòdzëna, tej żôłnérze mdą nama towarzëc co pôrã kilométrów. Wòjskò je w pòszëkù. W Kijowie jesmë sã dowiedzelë, że Ùkrajińcë mają strach jezdzëc òb noc, bò letkò je òstac zatrzimónym na pôrã dni, a trôfiają sã nawetka przëtrôfczi strzélaniô do aùtołów. Më ti swiądë ni mielë (mòże to i lepi?). Wszãdze sygło le pòkazac pòlsczé paszpòrtë, rzeknąc, że jedzemë z pòmòcą do stolëcë i z ùsmiéchã pùszczelë naju dali. Pò czile mùszowëch òprzestónkach kòl barikadów przestôwóm sã sztresowac. Człowiek chùtkò mòże sã przënãcëc do wszëtczégò.
Lëdze chcą żëc normalno
Nie jedzemë prosto do Kijowa. Chcemë jesz wjachac do miasta Warasz. Je tam atomòwô elektrowniô, a gard wëzdrzi, jakbë òd 60. lat XX wiekù nick sã tu nie zmieniło. Kòl drodżi stoją stôré skażoné aùta, a wjachanié do ti môlëznë to je ekstremalny spòrt. Turzimë pò czims, co wëzdrzi jak zamiarzłé zòróné pòle. Pò pôrã kilométrach trôfiómë na pòsobną barikadã. Pitómë żôłnérza, dlôcze ta droga je jaż tak lëchô.
A chto wama rzekł, że to je droga? – òdrzekł. Smiejemë sã, mëslącë, że to szpòrt, ale òn z pòwôżną mùnią kôże jachac dali.
We Waraszu mieszkô Wiki z familią. Zarô pò wëbùchniãcym wòjnë przëjachała z dzecama, białką bracynë i tescową (mô snôżé miono Liubow – miłota) w òkòlé Pùcka. Dómnik pòmôgôł jima w rozmajitëch sprawach i zdrësził sã z nima. Òne wrócëłë do se dodóm, a më chcemë ùzdrzec, jak so radzą w wòjnowëch warënkach. Nôprzód równak próbùjemë nalezc jich blok. Pò pôrã najich nieùdałëch próbach widzymë, że pòdchôdô do naju jaczis chłop. Nôprzód dzãkùje za wszëtkò, co Pòlôszë robią dlô Ùkrajinë, a pózni pitô, jak mòże pòmòc. Nie wié, dze je szukóny przez naju bùdink, ale kôże pòżdac i biégô midzë blokama. Wrócył zmòkłi za 10 minut i zaprowadzył do célu. Gôdô, że je rôd, że mógł sã nama chòc tak òdwdzãczëc, że jesmë tu przëjachelë. Nawetka nie wiéta, jak to je wôżné – gôdô i nëkô do robòtë.
To samò czëjemë czile razy òd Wiki i ji familie. To, że wa tu jesta, nie bòjała sã przëjachac, òznôczô, że na Ùkrajinã wrôcô normalnosc – rzekła Liubow. Chcôł jem òdrzeknąc, że tak pò prôwdze jô sã bòjôł i że na gwës nie jesmë z Dómnikã nijak normalny, ale dôł jem so pòkù, widzącë skrëszenié na ji gãbie. Jémë pierszé pielmienë òb czas ti rézë, białczi wspòminają Kaszëbë, òbiecywają, że wrócą czedës nad naje mòrze, i zaczinają rëchtowac dzecë do przedszkòlô. Przëchôdô chłop Wiki. Spòdzéwô sã w kòżdi chwilë pòwòłaniô do wòjska. Ni mòże ani téż nie chce wëjeżdżac z kraju.
Móm nôdzejã, że nie wezmą mie na Bachmùt. Tam naji dżiną tësącama. Ale jak bãdze trzeba, to pùdã – gôdô. Dopòwiôdô jesz, że nie wierzi swòjim wëszëznóm, że Rusczich dżinie tam piãc razy wicy jak Ùkrajińców. To propaganda. Wiele chłopów z Warasza stamtądka nie wrócëło.
Nie bòji sã ò sebie, a bënômni ò tim nie gôdô. Pòdczorchiwô, że mô strach ò to, jak skùńczi sã wòjna, bò Rusków je wiele i wcyg mògą na front słac pòsobnëch żôłnérzów, a w Ùkrajinie jich w kùńcu zafelëje.
Kòmùdã pò ti gôdce rozwiéwô mie scena przed blokã. Czilenôsce białków z ùsmiónyma dzôtkama jidze w stronã przedszkòlô. Jak kòl naju… Wòjna wòjną, ale lëdze chcą żëc normalno.
Òglowò, nie czëjemë w tim miesce strachù. Drodżi i niejedne bùdinczi wëzdrzą jak pò przeńdzenim frontu, ale prosto tak tu je òd wiele lat. Je to plac zabëti przez centralné wëszëznë, mieszkańcë nie wëjéżdżają, bò elektrowniô zagwësniwô jima robòtã i wszëtkò, co je brëkòwné do żëcô. Mòże dlôte nicht sã nie jiscy tim, jak wëzdrzą dardżi? Jesmë tak ùbëtny, że zabiwómë ò òstróżnoscë. Kòl barikadë tłómaczimë tradicyjno żôłnérzowi, że jedzemë z hùmanitarną pòmòcą do Kijowa, ale reakcjô je jinszô jak wiedno. Do Kijowa? Proszã zjachac na bòk – rozkazywô òstro.
Przezérô bôczno paszpòrtë, a më jesz rôz tłomaczimë, że jedzemë do stolëcë. To baro czekawé, bò ta droga prowadzy do bëna atomòwi elektrowni – czëjemë. Zdrzimë na se i zaczinómë sã głosno smiôc. Żôłnérz zdrzi jak na òbarchnielców i kùreszce sóm sã ùsmiéchnął.
Zawrócëta i jedzëta w drëgą stroną. Szczaslëwoj dorohy!
Jesz klarëjemë, że to wszëtkò wina nawigacji i pòsłëszno wrôcómë.
Szlachã rusczégò bestijnictwa
Sztëczk za miastã chcã piszu. Nick nie jedze, krótkò je lasyk, a przed nama długô droga… Aùtół stanął, wëcygnął jem nogã bùten i zarô jã copnął. Jaczis méter òd mie stojała tôfla z nôdpisã: „Bôczënk! Minë!” Òbezdrzôł jem sã wkół. Wnet tak dalek, jak le bëło widzec, stojałë dzesątczi taczich tôflów. Dómnik miôł wątplëwòtë, czë pò prôwdze tak krótkò drodżi mògą bëc minë, ale jesmë sã nie delë na to, żebë sprawdzëc. Jaż tak nienormalny nie jesmë!
Pierszi kòntakt z miastã znikwionym przez rusczé wòjskò jesmë mielë w Bòrodiance. Zbiérô sã na płacz òd samégò wzéraniô. Wszãdze zbùrzoné bùdinczi, spôloné aùta, dzurë pò kùglach… Nôbarżi kòmùdné wrażenié zrobił na mie pòmnik ùkrajińsczégò pòetë Tarasa Szewczenczi. Niedôwno jem skaszëbił jegò czile wiérztów i czëjã sã z nim përznã dëchòwò sparłãczony. Jegò sztatura w Bòrodiance mô przestrzéloną głowã, a kònstrukcjô òsta skażonô i na wietrze wëzdrzi to tak, jakbë biédny Taras cziwôł smùtno głową nad kawlã Ùkrajinë. A wkół je widzec tragediã tegò miasta. Jak nama rzeklë lëdze, Ruscë pò czile dniach òd dobëcô tegò môla, dostelë jaczégòs barchù. Zabijelë, gwôłcëlë, mãczëlë… Wjéżdżelë téż tankama na place midzë blokama i strzélelë. Chto béł bënë trafionégò mieszkaniô, nie przeżił. Nie jem w sztãdze pòcwierdzëc tëch słów, bò mómë za mało czasu, ale zbùrzoné bùdinczi są wierã nôlepszim swiôdectwã tegò, co tu sã dzejało.
Mést nôbarżi znónym symbòlã mãczelstwa Ùkrajińców w pierszich miesącach wòjnë stała sã Bùcza. Tam równak nie wëzdrzi dzysdnia tak straszno jak w Bòrodiance. Je widzec czile plakatów rozmajitëch fùndacji dzejającëch w Zôpadny Eùropie i wierã dzãka jich dëtkóm òdbùdowa miasta jidze baro flot. Wszãdze widzymë lëdzy, chtërny wëwôżają gruzgòtë, remóntëją, kòpią… Jeden wiôldżi plac bùdowë. Czësto jinaczi je w Irpieniu. Te dwa gardë są baro krótkò se (nawetka jesmë nie wiedzelë, że më przejachelë grańcã midzë nima), ale Irpień wëzdrzi wiele gòrzi. W niejednëch môlach mòże sã zdawac, że Ruscë dopiérze co wëjachelë. Tinczi ze szlachama kùglów, zawaloné daczi, dzurë w scanach, spôloné aùta… Leno rutë są ju wierã wszãdze wstawioné. Jesmë chcelë jesz pògadac z lëdzama, ale nie sygło czasu. Mómë doch zéńdzenié w Kijowie, dze mùszimë òstawic hùmanitarną pòmòc. To nôwôżniészi cél naji rézë, tej nëkómë dali.
W Kijowie
Stolëca Ùkrajinë żëje jak wikszosc wiôldżich eùropejsczich miast. Tropë, pòspiewający sã lëdze, òtemkłé krómë i restaùracje (wnet w kòżdi je generatór sztrómu) nie parłãczą sã z nama z wòjną. W gardze nicht téż ju naju nie kòntrolëje. Są prôwdac barikadë, ale wszëtcë chùtkò je mijają. Je to wierã zrzeszoné z kùńcã milicyjny gòdzënë, jakô zacznie sã tu dopiérze ò jedenôsti wieczór. Kąsk wërzasłi zdrzã na to, jak Dómnik dôwô so radã jakno szoféra. Rozmieje sã wszãdze wepchnąc, chùtkò zmerkôł, jak jeżdżą mieszkańcë, i nëkôł przez gard, jakbë tu sã ùrodzył.
Czerëjemë sã do magazynu, w jaczim mómë òstawic darënczi z Pòlsczi i Kaszëb. Na môlu witô naju Wiktoriô – wòlontérka. To je plac, do jaczégò trôfiô pòmòc z rozmajitëch strón. Dzél wiezemë pózni do môlëznów krótkò frontu, ale przëchòdzą téż ùchòdnicë (pò ùkrajińskù gôdają na nich bieżeńcë) z òkùpòwónëch zemiów. Nôbarżi brëkùjemë jedzeniô dlô dzecy, ale téż jôdë, jaką mòże długò trzëmac, jak nudle, riz, kònserwë.
Tuwò stoją czasã całé rédżi bieżeńców. Òni ni mają nick, tej rëchtëjemë dlô nich paczétë z jestkù, pielëchama i wszëtczim, co le mómë – dodôwô drëgô wòlontérka, Darina.
Mómë téż człowieka, chtëren zajimô sã kòntaktama z wòjskòwima. Wiele z ti pòmòcë trôfiô do żôłnérzów, nawetka do Bachmùtu, dze je terô nôbarżi gòrąco – pòdczorchiwô Wiktoriô.
Pitómë téż, jak sã żëje terô w Kijowie. Òbëdwie białczi òdpòwiôdają narôz, że dosc drãgò. Pòdczorchiwają równak, że òd czile dni mają ju sztróm, wòdã i je cepło, tej nie narzékają.
Kòżdi w tim miesce robi co mòże, żebë bëła peremoha (dobëcé) – gôdô trzecô wòlontérka Nataliô.
To słowò ùczëjemë w Ùkrajinie jesz wiele razy. Òsoblëwie w Kijowie, dze nicht z najich rozmòwników nie wątpił, że rëchli abò pózni ta peremoha przińdze. Na kùńc gôdczi z wòlontérkama czëjemë jesz prôwdzëwą litaniã z pòdzãką dlô Pòlsczi za pòmòc òd pierszich dniów wòjnë i zagwësnienié, że wszëtcë w Kijowie wierzą w dobëcé ZSÙ – Zbrojnëch Sëłów Ùkrajinë.
Òb czas rozladënkù pòmòcë pierszi rôz czëjemë alarmòwé syrenë. Dzéwczãta nijak sã za nima nie czerowałë. Spitôł jem sã, czë nie jidą w ukryttja, to je do schroniów. Ùczuł jem, że ni mają na to czasu, bò je robòta w magazynie, a alarmë są tu wcyg. Miałë prôwdã. Blós w pôrãnôsce gòdzyn 14 strëmiannika më czëlë syrenë 7 razy. Mòżlëwé, że òb noc téż, ale ùmãczony drogą jesmë spelë jak zabiti.
Повітряна тривога
Ò nëch alarmach wôrt napisac wicy, bò to bëło dlô naju nômòcniészé pòcwierdzenié tegò, że jesmë w kraju, dze w kòżdi chwilë mòże sã stac cos lëchégò. Na starnie „Pòmeranie” (www.miesiecznikpomerania.pl) nalézeta krótczi filmik, dze mómë nagróné taczi alarm w miesce Riwne. Nôwikszé wrażenié robi òn, czej sã jedze aùtołã. W radio przeriwają aùdicje nawetka w pół słowa i czëc je òstrzégã: powitrjana trywoha (lëftowi alarm) dlô òbéńdë kijowsczi, lwòwsczi, zôpòrosczi abò jesz jiny. Żelë je to òstrzéga dlô najégò òkòlô, to w radio nadôwają głos syrenë i pòwtôrzający sã apel, żebë jak nôrëchli rëgnąc do schroniów. Do te dochôdają głosné sygnalë z bùtna, co zwieliwô pòczëcé strachù. Ùkrajińcë są ju równak do te przënãcony. Sprôwdzają nôprzód na Telegramie, co sã dzeje, bò czãsto je tak, że alarm je zapùszczony, czej leno rusczé fligrë, co mògą przenaszac rakétë, dwigną sã w górã. Pòwôżno robi sã dopiérze tej, czedë te rakétë pò prôwdze są wëstrzéloné. Tedë wôżné je, w jaką stroną pòlecą… Mieszkańcë żdają do òstatny chwilë, co zdôwało mie sã dzywné. Jô ò to pitôł wiele razy i wiedno czuł jem to samò: Mùszimë żëc. Nie dô sã robic, chòdzëc do szkòłë, żelë pół dnia mdzesz sedzec w schroniach.
Lidiô ze wsë Nakoneczne Persze (krótkò pòlsczi grańcë) rzekła, że wszëtcë mają tu swiądã, że je to ruskô ruletka, bò tej-sej rakétë spôdają na bùdinczi i zabijają. To je priz, jaczi płacymë za to, żebë próbòwac normalno żëc – pòdczorchnãła.
A na drëdżi dzéń, czej më ju bëlë na Kaszëbach, napisała do Dóminika, że òb noc lecałë nad nima szachidë (irańsczé dronë). Nie spelë, sedzelë w òbleczënkù i wspòminelë noc, czedë na pòczątkù wòjnë rakéta zabiła w pòblësczim Jawòrowie wicy jak 100 lëdzy, w tim sëna jich sąsada.
Pòdzelonô Ùkrajina
Ùkrajińcë zdôwają sã bëc nadzwëk solidarny i sparłãczony w biôtce z Rusczima. Pòdczorchiwają, że mdą sã biôtkòwac do samégò kùńca, a ten kùńc to peremoha. Niejedny ò dobëcé biją sã na fronce, jinszi w codniowi robòce, jesz jiny dzejają jakno wòlontérowie itd. Ta wiôlgô solidarnosc kùńczi sã równak, czej gôdómë ò chłopach, co wëjachelë òb czas wòjnë abò nie wrócëlë do kraju, żebë gò bronic. Jakno pierszi rzekł nama ò tim wspòmnióny ju chłop Wiki z Warasza, czej më wspòmnãlë, że jedzemë do Kijowa m.jin. pòmòc Òleksijowi, chtëren òstôł w Pòlsce.
Jô bë nie pòmógł. Taczich wôrt dorazu wësłac na Bachmùt – rzekł krótkò. Żelë nie chce jic na front, mòże pòmagac na jinszi ôrt. Brëkùjemë kòżdégò – dodôł.
Òleksij mô swiądã tegò, co ò nim mëszlą jinszi Ùkrajińcë. Jegò drëszë przestelë sã do niegò òdzewac, czej sã doznelë, że nie wrócy. Nie chcą gò ju znac. Jô bë mòże nawetka pòjachôł, ale móm tu dzeckò i białkã, chtërna nijak mie nie pùscy. Grozy, że mie òstawi na wiedno. Jak wëjadã terô na Ùkrajinã, to nie mdã mógł wrócëc do familie. Co bës wëbrôł? – pitô Òleksij.
Nie dô sã wierã òdpòwiedzec na taczé pitanié, ale dlô tëch, co òstelë na Ùkrajinie, swiat je barżi czôrno-biôłi jak dlô naju. Szoféra taksówczi, jaczi jachôł z nama przez Kijów, czile razy przeprôszôł za chłopów, co sedzą w Pòlsce: Jô wiém, że wa môta wiôldżé serce i chceta wszëtczim pòmagac, ale më czëjemë wstid za tëch, co bë mielë tuwò bronic kraju, a sedzą wama na głowach. Wëbaczëta nama za nich – pòwtôrzôł.
Kąsk jinaczi zdrzôł na tã sprawã Maksym, młodi kijewión, chtëren robi dlô wiôldżi infòrmaticzny kòrpòracji. Wedle niegò nicht ni mòże sãdzëc lëdzy za to, że bòją sã jachac na wòjnã. Przëznôwô równak, że w Ùkrajinie je wiôldżi pòdzél i nie wié, czë chłopi, co terô sedzą w Pòlsce abò jinëch krajach, bãdą mòglë czedës wrócëc do òjczëznë.
Jesmë zapitelë ò ten tôczel Margaritã, gazétniczkã, chtërna w Kijowie rëchtëje ùkrajińsczé aùdicje dlô Radia Gduńsk. Jem tim zajiszczonô. Pò prôwdze Ùkrajińcë czãsto ni mògą zgarac na swòjich drëchów i sąsadów, co wëjachelë. Te renë bãdą warac jesz długò pò zakùńczenim wòjnë, a mòże nigdë sã nie zgòją – gôdô.
Droga nazôd
Wëjéżdżómë z Kijowa we strzodã 15 strëmiannika reno. Tim razã wëbiérómë barżi pôłniowi tur – na Żëtomiérz. Òb drogã widzymë jesz szlachë pò pòbitwach, ale ni mómë ju czasu, żebë sã jima przëzdrzec. Mómë jesz darënczi do przekôzaniô w òkòlim Lwiwa. W Riwnem jesmë trafilë na slédny ju òb czas ti rézë lëftowi alarm. Nawetka jesmë nie próbòwelë szëkac za schronią. W planach mómë tuwò leno chùtczé pôłnié. Czej stôwómë na parkingù i pitómë jakąs białkã ò restaùracjã, nôprzód czëjemë pòdzãkòwania za pòmòc Pòlôchów dlô Ùkrajinë i za to, że më do nich przëjachelë. Czëjã to wierã dzesąti rôz, ale wcyg sã czëjã skrëszony.
Pò pôłnim czerëjemë sã na Lwiw. Pòtikómë sã tam z Petro, chtëren – jistno jak Dómnik – zajimô sã radiową techniką. Gôdają pòdskacony ò sprawach, ò jaczich nijak ni móm pòjãcô, ale grzéczno sã ùsmiéwóm. Lewicczi przëwiózł jaczis sprzãt z Pòlsczi, chtëren nie je terô do dostaniô na Ùkrajinie. Petro je rôd, jakbë dobéł na loterii.
Jidzemë jesz na môłé sprawùnczi i jak òbarchniałi nëkómë na Nakoneczne Persze. Z ti wiosczi pòchòdzy starka Dómnika, a më jesmë dogôdóny na pielmienë z Lidią i Andrijã. Mómë téż dlô nich kôstã z jedzenim i rozmajitima zachama. Wieczerzã jémë kòl dwanôsti w nocë. Nie je to zdrowò, ale szmakô tak bëlno, że móm zjadłé wszëtkò, co mie delë. Dzecë téż chcałë sã z nama przëwitac, ale nie strzimałë i ju spią. Z Lidią i Andrijã gôdô sã baro fejn – ò wòjnie, ò tim, jak so dôwają radã, co mëslą mieszkańcë wsë. Pòdczorchiwają, że sã bòją, ale je widzec stolemną nôdzejã i wiarã, że bãdze peremoha. Më bë rôd òstelë òb noc i wëspóny jachelë dali na drëdżi dzéń, ale doch mùsz je wrócëc dodóm i do robòtë.
Dómnik jak wiedno przed grańcą czëje sztres. Nieprawno wiezemë blós pielmienë, jaczé delë nama na drogã w Nakonecznem (miãsa nie je wòlno wważac do Eùropejsczi Ùnie). Żôl nama bëło je wërzëcëc. Nie bòjimë sã ò nie, ale nôbarżi mómë strach, że stracymë tu wiele czasu. Pò ùkrajińsczi stronie stojimë jaczés pół gòdzënë, chòc jesmë pierszi w rédze. Cłownicë na drëdżim pasu sprôwdzelë wierã aùtobùs. W Pòlsce je jesz gòrzi. Wiele gòrzi. Ju òd pòczątkù zdrzelë na naju dzywno – kò co to za hùmanitarnô pòmòc, żelë nazôd jedzemë aùtołã wëpchónym pò sóm dak. Tłomaczimë, że to z Kijowa dlô familie, jakô terô mieszkô w Pòlsce, ale nie jem gwës, czë to do kògò trafiło. Mòże to prawie dlôte, a mòże z jiny przëczënë, młodô cłowniczka grzéczno nama òbznôjmiła, że mómë jachac na karnôl. Tej jesmë mùszelë wszëtkò wëcygnąc z aùtoła, starżnicë sprawdzëlë wnet kòżdi kwadratny centiméter – téż pòd sedzeniama, klepelë merkã w rozmajité place i zazdrzelë do wszëtczich taszów (na szczescé pielmienë pùszczëlë wòlno). Na kùńc bëło nót spakòwac sã jesz rôz i rëgnąc dali. Zbawiło to ze dwie gòdzënë i brzadowało spóznienim do robòtë we czwiôrtk. Na szczescé mómë pòrządnëch szefów…
Òb drogã przez Pòlskã gôdómë i wspòminómë. W dwa a pół dnia wëdarzëło sã tak wiele, że drãgò to spamiãtac. Czëjemë redotã, że ùdało sã zrobic cos dobrégò, jesmë rôd ze spòtkaniów z Ùkrajińcama, ale kòmùdno sã nama robi, czej mëslimë, że më ju bezpieczno dzysô pùdzemë spac, a òni bãdą próbòwelë normalno żëc, wiedzącë, że je to na jaczis ôrt ruskô ruletka.
Dark Majkòwsczi
