Zuzana Glëszczińskô z Lëpińc latos nôlepi napisała maturã z kaszëbsczégò jãzëka. Jak sã zaczãła ù ni miłota do kaszëbiznë?
Jãzëk znaje z dodomù, kò mëma i tatk gôdają w rodny mòwie, a do te téż starkòwie. Wôrt nadczidnąc, że ji mëmką je Ana Glëszczińskô – szkólnô kaszëbsczégò i znónô na Kaszëbach gadëszka, chtërna je téż aùtorką serie dëbeltjãzëkòwëch ksążków dlô dzecy z serie „Bëtk herbù Kasztan”. Prawie na kaszëbizna wëniosłô z dodomù zachãcëła Zuzanã Glëszczińską do ùczbów w szkòle, ale nié leno w ni. Òpòwiôdô ò tim tak: W spòdleczny szkòle wnetka całô mòja klasa chòdzëła na kaszëbsczi, tej chcałam bëc razã z nima. W naddôwkù më robilë baro czekawé rzeczë. Dlô mie nôczekawszé bëłë zajmë z historie i kùlturë. Jô dowiedzała sã na nich baro wiele ò Gôchach, mòjich domôcëch stronach. To sã stało leżnotą, żebë doznac sã wicy ò swòjich rodzëznowëch kòrzniach. Dzãka temù móm wikszą swiądã tegò, co je wkół mie.
Kaszëbsczégò nie ùczëła sã leno doma czë na ùczbach, ale téż w jinëch môlach. Tańcowała w kaszëbsczim karnie Małe Gochy, jezdzëła na rozmajité kònkùrsë. W nym recytatorsczim – „Rodny Mòwë” – w finale w Chmielnie dwa razë dobëła pierszi plac. Òkróm tegò dwa razë czëtała w finale w Wejrowie na Méstrze Bëlnégò Czëtaniô. Trzë razë zajãła pierszi plac w kònkùrsu pt. Twòrzimë w rodny mòwie – za swòje òpòwiôdania pò kaszëbskù, jaczé mòżna bëło przëczëtac w „Stegnie”, lëteracczim dodôwkù do „Pòmeranie”. Pò drodze bëło i spiéwanié. Czile razy jô stôwała na pòdium w Kaszëbsczim Festiwalu Pòlsczich a Swiatowëch Szlagrów. Tej bëłë jinszé kònkùrsë, jaczé dałë mie leżnosc, cobë sã rozwijac – rzecze Glëszczińskô. Mòżna jã bëło ùczëc w aùdiobókach dołączonëch do ksążeczków ò przigòdach kasztanowégò ricerza Bëtka, a téż òbaczëc na binie. Bez czile lat nôleżała do teatralnégò karna Zamkowa 2, jaczé dzejô w Bëtowie. Jô sã pòtkała z wiele kaszëbsczima dzejôrzama, chtërny mielë wiôldżi cësk na mòjã swiądã, i òd jaczich wiele sã naùczëłam – wspòminô Zuzana.
W Òglowòsztôłcącym Liceùm w Bëtowie, gdze sã ùczëła pò skùńczenim gimnazjum, na ùczbë kaszëbsczégò nie chòdzëła. Wszëtkò bez jiwer z dojachanim pózni dodóm. Zajmë kùńczëłë sã dosc pózno, a tej ju ni miałam jak wrócëc – tłómaczi Glëszczińskô. Ùdbała so równak napisac maturã z kaszëbsczégò. Przede wszëtczim jô to zrobiła dlô se, żebë sã sama sprawdzëc. Chòc nié leno. Chcałam jinszim pòkazac, że nawetka czej sã nie chòdzy na ùczbë w wëżispòdleczny szkòle, mòżna jã napisac. Sygnie naje zaangażowanié, në i kąsk robòtë – gôdô mòja rozmówczka. Tec zadeklarowanié pisaniô maturë jidze razã z mùszebnotą przërëchtowaniô sã do ni. W rujanie 2021 rokù jô napisała do Matisa Klebbë, téż kaszëbsczégò maturańta. Czëłam, że bez internet prowadzy zajmë, na jaczich òmôwiô zagadnienia tikającé kaszëbsczi kùlturë, spòlëznowëch rzeczi, i ùczi samégò jãzëka – òpòwiôdô łońskô maturańtka. Rôz w tidzeniu w môłim karnie spòtikelë sã online. Gôdka szła nama na rozmajité témë. A do te më robilë maturalné arkùsze z ùszłëch lat, diktanda, tłómaczëlë rozmajité tekstë, czëtelë i òmôwielë lekturë – wëjasniwô. Nôleżnikóm tegò karna òb czas pòszëdła ùdało sã zòrganizowac zajmë w terenie. Nié leno pandemiô stojała naprocëm. Jesmë z rozmajitëch strón Kaszëb, tej ze zgranim sã nie bëło tak letkò. Ale bez to pòtkanié mòglësmë òbaczëc, a téż ùczëc, jak wiôldżé je ù naji dialektalné zróżnicowanié, jak rozmajice wëmôwiómë niechtërne słowa – gôdô Glëszczińskô.
Czej ju sadła w łôwce przë maturalnym arkùszu, czekała na niã niespòdzónkã. Mało wiele, a bëm sã zasmiała w głos, czej jô òbôczëła, że do analizë móm tekst Matisa Klebbë – wspòminô. Równak jô nie znała tegò tekstu i miała z nim jiwer. Nie znałam jednégò słowa, jaczé sã w nim nalazło i, jak sã pózni òkôzało, tuwò nalazła sã fela, jakô kòształa mie pónktë. Zafelało mie 2% do 100.
Zuzana Glëszczińskô mëslała ò sztudérowaniô psychòlogie na Ùniwersytece m. Adama Mickewicza w Pòznaniu. Na tim czerënkù, a téż na czile jinszich, matura z kaszëbsczégò dôwała mie dodôwkòwé pónktë. Òstateczno jô sã zdecydowała na ekòenergetikã na Przërodniczim Ùniwersytece w Pòznaniu – rzekła mie łońskô nôlepszô maturańtka z kaszëbsczégò. Je to dosc dalek òd ji domôcëch Gôchów a Lëpińc. To nie òznôczô, że nie ùżiwô tam kaszëbiznë. Mòje wespółlokatorczi są rodowitima Wiôlgòpòlónkama, chtërne gôdają swòją gwarą. Czedë òstatno òdwiedzôł mie drëch i kôrbilësma w rodny mòwie, wikszosc tegò rozmiałë. Tej-sej dopitiwałë ò jaczés niezrozmiałé słowa. To czekawé doswiôdczenié – më mówilë pò kaszëbskù, òne òdpòwiôdałë pò pòlskù i razã mòglësma sã dogadac – rzekła Zuzana. I cygnãła dali: Ùczã drëszczi pò kaszëbskù, a òne mie swòji gwarë. Niechtërne słowa sã pòdobné, jak chòcle brële. Ale na kòta gôdają „kociamber”, a nié jak ù nas pùjk czë kòt. Szpòrtowno mògã rzeknąc, że jedna drëszka „jo” gôdô ju tak czãsto jak jô.
Zuzana Glëszczińskô zapisała sã do Karna Piesni i Tuńca „Łany”. To regionalné karno, chtërno dzejô przë Przërodniczim Ùniwersytece w Pòznaniu. Móm malinką nôdzejã, że mòże pòjawi sã ù nich cos kaszëbsczégò. Bëłabë to leżnota, żebë szerzi pòkazac najã kùlturã – prawi sztudérka z Lëpińc.
Wrãczenié nôdgrodë dlô nôlepszégò maturańta z kaszëbsczégò òdbëło sã 19 lëstopadnika w Miastkù òb czas Kaszëbsczégò Diktanda. Specjalné wëprzédnienié wrãcził ji wójt Lëpińc Andrzéj Lemańczik. Czej jem leno ùczuł, że nôlepszô maturańtka je z naji gminë, òd razu jem pòstanowił przëznac ji rzeczową nôdgrodã. Ceszã sã jesz barżi, bò nié rôz miôł jem òkazjã widzec Zuzanã na rozmajitëch imprezach, czë to w karnie, czë indywidualno – gôdô wójt Lëpińc. A jesz na kùńc dopòwiôdô: We wszëtczich szkòłach w naji gminie òdbiwają sã ùczbë kaszëbsczégò, a ùczniowie dobiwają w rozmajitëch kònkùrsach. To ceszi i dôwô nôdzejã, że kaszëbizna, chtërna na Gôchach je mòcnô, przetrwô, i pòkòleniowi przekôz mdze kòntinuòwóny.
Łukôsz Zołtkòwsczi
